شاید کمتر کسی بداند که شیخ، مشهور به «خاتم المحدثین» است و این یعنی شیخ عباس قمی در علم حدیث، نامدار و توانمند بوده و برخی آثارش مانند «منتهی الآمال» و «نفس المهموم» شهرتی به اندازه مفاتیح‌الجنان دارد و در میان شیعیان بسیار مورد توجه و علاقه است. یکی از چیزهایی که شاید درباره شیخ عباس قمی ندانید، این است که حدود ۲۲سال مجاور حرم رضوی بود و حتی کتاب مشهور «سفینه البحار» را که گزیده‌ای هوشمندانه از کتاب ارجمند «بحارالانوار» است، در مشهد مقدس به رشته تحریر درآورد و دیگر اینکه، این محدث نامی اهل سیاست هم بود و بخش مهمی از فعالیت‌های سیاسی‌اش را در مشهد انجام داد. 

پناه آوردن به حرم مطهر ثامن‌الحجج(ع)
شیخ عباس قمی ۱۴۵ سال پیش در قم به دنیا آمد؛ در خانواده‌ای روحانی و اهل‌ تقوا. شیخ مدارج علمی خود را در سه حوزه علمیه مهم آن روزگار گذراند؛ قم، نجف و مشهد. او این فرصت را پیدا کرد که از محضر علمایی همچون سیداحمد طباطبایی قمی، سیدمحمدکاظم یزدی، محدث نوری، میرزامحمدتقی شیرازی، محمد آقازاده خراسانی و حاج‌آقا حسین قمی استفاده کند و به کسب علم بپردازد. شیخ علاقه فراوانی به حدیث و تاریخ داشت و در این دو حوزه دست به فعالیت‌های گسترده پژوهشی و تحقیقی زد. او یکی از شاگردان خاص محدث نوری محسوب می‌شد و به همین دلیل، دقت و تعمق فوق‌العاده‌ای در تنظیم تألیفات روایی داشت. 
شیخ عباس قمی پس از مدتی اقامت در نجف، به ایران بازگشت و پس از حضور کوتاهی در قم، تصمیم گرفت به آستان مقدس علی بن موسی‌الرضا(ع) مشرف و مجاور شود. شیخ در مقدمه کتاب «فوائد الرضویه» درباره علت این تصمیم می‌نویسد: «به جهت شدت ابتلا و گرفتاری و کثرت هموم و غموم که بر این داعی روی داد و شرح آن طولانی است به خاطرم رسید که پناه برم به امام اتقیا و پناه غربا حضرت ابوالحسن علی بن موسی الرضا(ع)».

محدثِ خطیب و سیاستمدار
شیخ عباس قمی، روز جمعه ۸ اسفند سال ۱۲۹۲ وارد شهر مشهد شد و تا سال ۱۳۱۴ خورشیدی که به دلیل قیام مسجد گوهرشاد و تهدید و کشتار علما توسط عوامل رضاخان، به ناچار به نجف هجرت کرد، مدت ۲۲ سال در جوار حرم رضوی ساکن شد. در این مدت، شیخ علاوه بر کسب فیض از محضر علمای نامدار آن دوران حوزه علمیه مشهد مانند مرحوم آیت‌الله آقازاده و حاج‌آقا حسین قمی، هم در عرصه تألیف و هم در حوزه وعظ و منبر و خطابه فعال بود و طولی نکشید که شهرت خطابه‌ها و منبرهایش، جمعیت کثیری را پای سخنرانی‌های او نشاند. شاید خیلی‌ها ندانند شیخ در این دوره، اهل فعالیت‌های سیاسی هم بود و اقدام‌های احزاب گوناگون را رصد می‌کرد. در آن زمان، آمریکایی‌ها برای نخستین بار به مشهد آمده ‌بودند تا دست به فعالیت‌های تبلیغی بزنند. البته در کنار تبلیغ و ترویج مسیحیت فعالیت‌های سیاسی و اطلاعاتی نیز داشتند و می‌کوشیدند با رخنه در جریان‌های سیاسی شهر، نفوذ خود را در شرق ایران گسترش دهند. شیخ عباس قمی، پیش از دیگر علما و سیاستمداران وطن‌دوست، به نقشه آمریکایی‌ها پی برد و در سخنرانی‌هایش دست به افشاگری علیه آن‌ها زد. از این نظر، باید شیخ را نخستین کسی در تاریخ ایران بدانیم که به صراحت ماهیت فعالیت‌های آمریکایی‌ها را شناخت و آن را شبیه و مانند اقدام‌های روس و انگلیس در ایران دانست. این فعالیت‌ها به مذاق اعضای حزب دموکرات خوش نیامد و آن‌ها حتی شیخ عباس قمی را تهدید به ترور کردند. 

هجرت به نجف و رحلت شیخ
همان ‌طور که گفتیم، شیخ عباس قمی پس از واقعه مسجد گوهرشاد و تبعید استادش، حاج‌آقا حسین قمی، ناچار شد مشهد را ترک کند. او به نجف رفت و در آنجا به تحقیق و تدریس پرداخت. در همین دوره، افرادی مانند آیات عظام سیدمحمدهادی میلانی و سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی از محضر درس شیخ استفاده می‌کردند. شیخ عباس قمی، روز سه‌شنبه 
۲۲ ذی‌الحجه سال ۱۳۵۹، برابر با اول بهمن ۱۳۱۹ دار فانی را وداع گفت. پیکرش پس از تشییعی باشکوه و اقامه نماز بر آن توسط آیت‌الله سیدابوالحسن اصفهانی در حرم امیرالمؤمنین(ع) و کنار مزار استادش محدث نوری به خاک سپرده شد.

خبرنگار: محمدحسین نیکبخت